Halxeraalaha Jacaylka!

 

Hees abwaan Laabsaalax sameeyay, Nimcaan-Hillaacna ku luuqeeyo ayaa ahayd:

"Jacayl waa dareenoo

Damac weeye aadmiga

Qalbigooda dega oo

Aragtida ku dararee!"

 

Qeexitaankiisa intaas ayaa nooga filan, waana dareen aadanaha Rabbi ku abuuray. Suuraggalnimada in qof ruux kale si aan qalin ama qawl lugu tilmaami karin uu u caashaqi karo la iskuma diiddana, waase lugu kala duwan yahay goorta uu dhab ahaan billaawdo. Qolo waxa ay qabtaa in jacaylku yahay furaha isla jaanqaadka labada qof, waxaase jirta tiro aan yarayn oo ku doodda in jacaylku billaawdo marka labada ruux hooy wada degaan, waxaase qoladaan hor taalla weydiinta ah sidee laba qofood oo aan dun caashaq isku xirayn ay shiikh ugu yeeran karaan? Yeelkadeede, waxaan la isku diiddanayn in jacaylku dhiigga aadanaha dhinac kasta u raaco; wax ku abuuranna yahay. Intii dunidu uunnayd oo dhan jacaylku waa la soo taxnaa. Ummaduhu waxay leeyihiin dumar iyo rag ku caan baxay qisooyin jacayl: Carabtu waa kuwa Qeys iyo Leyla ku wardiya, annaguna Cilmi iyo Hodan.

 

Aan u soo daaddegee, horta waxaan garan waayay sababta inta caashaqu balanbaliyay ay uga badan yihiin inta ku barwaaqowday! Mise toloow jabka kaliya ayaa la soo wariyaa? Waa su’aal ka fiirsasho u baahan. Fanka Soomaalida waxaa dhex ceegaaga kumannaan heesood oo tebinaya tawaawac iyo tiiraanyo caashaq. Qaar badan oo heesahaas ka mid ahi waxa ay ku qotomaan “wacadfur”. Heesuhu qofka, sida la sheegay, ballankii oofin waayay ayay eedayn kala dul dhacaan, waana qodobka ujeedkaygu yahay. Qaar kale waa calaacal iyo ruux baafinaya qof uu jecel yahay oo ay wax isla fahmi la’ yihiin, waxaanna tusaale noogu filan ninkii lugu maammuusay, waa Maxamed Cali kaariyee, “Dhaqtarkii Jacaylka”. Mar waa kii lahaa:

 Allahayoow dhib badanaa

Adoo dhoofay caashaqa

Dhul shisheeya kaa helay!

Mar kale wuxuu qalinka ku qoray isaga oo duumada jacayl ee haysa sawiraya:

 Badda oo is rogiyoo

Biyuhu raarka joogaan

Baygu rugo-wareegsane.

Aar micida ramiyoo

Raan sii lulaayaa

Raq sideed i fuushane.

 

Nacabkay riddeeyoo

Manta raxan maroodiya

Rafiiqaygi moodee!

 

Wax dhan oo aad gogosha hiiftaba, qofkii aad sidaas ugu calaacalaysay ayaa Rabbi kugu guulaynayaa. Waa sidaad rabtay. Balse, adduun gelinba waa cayne, ka warran ruuxii aad waxaas oo dhibaato ah u martay oo haddana kaa dhaqaaqay? Waa ummuur! Haddaba arrinkaas aad ayaa loogu baraarugsan yahay, waxaana jira heeso badan oo adkaynta ballanka aad ugu nuuxnuuxsaday. Waxaa tusaale noogu filan heestii Axmed Mooge Allaha u naxariistee ee ahayd:

Ma og tahay ammaadanada

Cirkan aad arkaysiyo

Dhulkanaa ka ooyoo

U adkaysan waayee!

 

Bal ilaali ballanta

Aakhira dhib weeyoo

Kama eed baxayside!

 

Haddaba, mar kasta wacdiga iyo waanadu dhego laab u daloola kuma dhacaan. Kolka ruux aad muddo wada socoteen uu garabkaaga banneeyo, dunida ayaa kula soo yaraata oo xataa waxaa dhacda in muuqa ruuxa aad karaahsato; la arkeena in aad ka haajirto halka uu ka dhow yahay. Arrintaas waxaa nooga marag furaya heestii abwaan Xasan Jacayl ee Binti Cumar Gacal ku luuqaynaysay ee ay ku jirtay:

 Wanaaggii dhexdeenniyo

Ama ila wad caashaqa

Ama aan ku waayee

We jigaaga iga qari!

 

Haddaba halka xalxeraaluhu ku jiro waa halkaane, bal u fiirso: Labo qof ayaa xiriir lahaa, mid ka mid ah ayaa ugu danbayn waxaa u soo baxday in aysan ruuxaan isla jaanqaadi karin sababo markaas isaga u muuqda awgood, waxa uuna go'aansaday in uu albaabbada ka laabto, qab! Ku su’aalaye, qofkaasi ma khiyaano ayuu sameeyay mise jihada naftiisa u roon ayuu u beyray? Mase jiraa qof ruuxii ay jaalka ahaayeen cidlo ka maaga oo muraayadaha aayar iska dallacda? In aadse ruuxa u sheegto sababta aad uga tegayso iyo in aad qalbigiisa ilaaliso oo aad tartiib liifadda u gaabsato tee la qaatay?

 

Gabaggabadii:

 Adoo malab durdurayiyo

Dambar iyo karuur filan

Haddii dacar waqtigu dhalo,

Dib u joogsi mooyee

Ma dariiq kalaa furan?

 

Adoo daaw biyoowdiyo

Daad iyo xareed filan

Dac haddaad is mudataan,

Dib joogsi mooyee

Ma dariiq kalaa furan?

 

Daacaddiyo khiyaanada

Dusha magaca mooyee

Diktoor baaray weligiis

Dunta iyo ma uu helin

Darbigaw dhexeeyee,

Laba dooq kulmiyay beri,

Marka iin dahsoonayd

Midkood daaha laga rogo,

Kan kalee dal-doorsaday

Wuu dambaabay yaa yiri?

 

Waa xaalka dunidee

Maxaa ruux dulmi an falin

Degdeg-fiirsi-li'i iyo

Malo loogu dawggalay!¹

 

 

¹Waxaa curiyay Seefdheere