Halista Halka Sheeko

Hordhaca Turjubaanka

Dunidaan waxaa Eebbe ku uumay dadyow kala gedgeddisan oo shanta qaaradood iniba meel masallaha dhigatay. Xagga horumarka, dadyowgaas qaar ka mid ahi waxa ay ka muuqdaan baarka sare, qaarna waa ay dhutinayaan. Balse taa macneheedu ma ahan in kuwa laangaraynayaahi aysan meelna ku wanaagsanayn. Hayeeshee, waa sunnaha koonka in ruuxa waayuhu u sedburiyaan uu aadanaha kale u arko cayayaan meerahaan dheeraad ku ah. Taasi waa sababta ay qolyaha dunidu u kuftayi ay gaajo iyo darxumo kali ah u xusuustaan marka ay arkaan qof diir madow: hal sheeko oo baahi iyo balanbal la yiraahdo ayay Afrika ka haystaan, ilaa ay runta ku waabberiistaanna beenta ay farqaha ku sitaan ma ay hurgufi doonaan. Halkaas ayay daarran tahay doodda gabadha qalinka wacan ee reer Nigeria, Chimamanda, ayada oo ka soo dharaandhirisay waxa ay ku magacaawday “Halista halka sheeko.”

Khudbaddaas oo ay Chimamanda ka jeedisay madasha TEDx sanadkii 2009-kii, ayaan inta ugu muhiimsan halkaan ku soo gudbinayaa. Haddaba, sababta aan khudbaddaan u soo turjumay kaliya ma ahan in aan ka mid nahay Afrikaanka halka sheeko ee xun laga aamminay. Layaabka aan ku baraarugay waa in aan, annaga oo Soomaali isla ah, dhexdeenna “hal sheeko” iska aamminno. Mararka qaar halka sheeko waa naga dar Alle, xilliyada qaarna ulakac ayaan u curinnaa annaga oo ay noogu wacan tahay ujeeddo siyaasadeed ama mid reereed. Masalan, anigu markii aan yaraa waxa aan aamminsanaa in qoladayda Quraanka lugu sheegay, Soomaalida kalena ay duul nasakhan tahay. Waxaas waa la igu shubay. Waxaase qosol lahayd aniga oo Quraanka dhammeeyay ayaanan huuhaa’daas wax dood ah ka keenin! Oo maxaan uga keenayaa marba haddii qoladayda taajka sharafta la huwinayo? Inta kalese maxaa iiga gadhiisha!─sida ay caqliyadda halka sheeko u shaqayso! Taasi waa sibiqda.

Kolka halka sheeko kas loo abuuro waxaa tusaale weyn u ah abwaan Maxamed Maxamuud Dheeg. Abwaanka oo dhallinyaro reer Hargeysa ah hal sheeko cabsiinaya ayaa carrabka ku adkeeyay in waagii uu Xamar tegay aysan reer Muqdisho af Soomaali aqoon. Balse, sida ay Chimamanda xustayba, mushkiladda halka sheeko kaliya ma ahan in ay khalad-fahan tahay, waase been qaawan. Run ayay sheegtay, oo abwaan Dheeg─oo malaha markaan sidii qof caadi ah u hadlaya─ayaa ka sheekeeyay markii uu toddobaatameeyadii ka qayb galay tartankii maansada ee Radio Muqdisho. Dheeg waxa uu xusay in guddigii qiimaynayay tixdiisa uu guddoomiye u ahaa Cabdulle Raage Taraawiil AUN. Haddaba, Cabdulle miyaan ahayn ninka Shabeellaha Dhexe ku dhashay ee aan laga reer Muqdishaysnayn?─halka sheeko iyo caqligu heshiis ma ahan!

 

Ugu dambayntii, qodobka mudan in aan xuso, waa in aysan da’daada iyo garaadkaaga ku xirnayn aamminidda “halka sheeko”.  Goor kasta ayay sibiq kugu geli kartaa! Ma fogayn markii ay filanwaa igu noqotay kolkii nin saaxiibkey ah oo reer Hargeysa ahi uu ii sheegay in uusan wax balwad ah lahayn! Waxa ay u badan tahay in beydkii Khaliif Shiikh Maxamuud uu maskaxdayda rogay!  Sidaas darted, habka kali ah ee looga badbaadi karo dabinka baas ee halka sheeko waa baraarug iyo feejignaan.

Nuqulka Khudbadda

Waxa aan ahay sheekayahanad, waxa aanna jeclaan lahaa in aan idinku jalbeebiyo dhawr qiso oo ii gaar ah oo ku saabsan waxa aan jeclahay in aan ugu yeero "khatarta halka sheeko."

Waxa aan ku soo koray xarun jaamacadeed oo ku taalla bariga dalka Nigeria. Hooyadey waxa ay sheegtay in aan aqriska billaabay aniga oo labo jir ah, inkasta oo aan filayo in afar jir ay runta u dhow dahay. Marka waxa aan ahaa qof aqriska ku ababay, waxa aan aqrin jirayna waxa ay ahaayeen buug-caruureedyo Ingiriis iyo Maraykan ah.  

Waxa aan sidoo kale ahaa ruux yaraan qoraalka ku billaabay. Aniga oo toddobo sano jira, ayaan billaabay in aan sheekooyin ku qoro qalin-qori, hooyadeyna waa ay ku qasbanayd in ay aqriso waxaas aan malmaluuqay. Waxa aan wax u qorayay tabtii aan ka dheehday buugaagtii aan daalacday. Dhammaan jilayaashaydu waxa ay ahaayeen caddaan indho buluug ah leh. Waxa ay ku ciyaarayeen baraf; waxa ay cunayeen tufaax, waxa ayna aad uga hadlayeen cimilada iyo sida ay ashqaraarka u ahayd in ay arkaan qorrax soo baxday! Marka aan sidaas wax u qorayo, weligey Nigeria dhanna ugama dhaqaaqin. Dhulkannagu baraf ma lahan. Waxa aan cunnaa canbe, weligayana cimilo sooma aannaan hadal qaadin, maxaa yeelay baahi loo qabo ayaanba jirin!

Jilayaashaydu waxa ay kaloo cabi jireen cabitaanno kulkul oo aan qaaradda madow abidba cag soo dhigin, sababtoo ah jilayaashii buugaagta Ingiriiska laga soo waariday ee aan aqriyey ayaa sidaas u qurqurin jiray. Ha ka shakin in aanan wax fikrad ah ka haysan waxa cabitaankaasi yahay. Xataa muddo ka dib oo aan bartay marnaba cabitaankaas ma jeclaysan. Laakiin taasi waa sheeko kale!

Waxa ay taasi muujinayso, waxa aan filayaa, in ay tahay sida aan ugu nugul nahay sheekooyinka, nooguna adkaanayso in aan iska shaandhayno, gaar ahaan inta aan carruurta nahay. Maaddaama dhammaan jilayaasha buugaagta aan aqriyay ay shisheeye ahaayeen, waxa aan iska dhaadhiciyay in, aslanba, ay qasab tahay in buugaagta sheekooyinku yeeshaan jilayaal ajaanib ah, kuna saabsanaadaan waxyaabo aanan xataa shaqsi ahaan anigu garan karin! Hadda, arrinkii isbeddel oo waxa aan durduurtay buugaag “Afrikaan ah”. Waa ay adkayd in la helo buugaagta dhaladka ah, umana fududayn sida kuwa dalalka kale laga soo waariday.

Markii aan la jaal noqday qorayaasha Afrika sida, Chinua Achebe¹ iyo Camara Laye², waxaa isbeddel sal iyo baar ahi ku dhacay aragtidaydii iyo fahankii aan ka haystay suugaanta. Waxa aan ku baraarugay in dadka aniga oo kale ah, gabdhaha diirka madow, ay ku dhex xarragoon karaan suugaanta. Waxa aan billaabay in aan wax ka qoro waa’gii ii baryay!

Haatan, marka aan dib maskaxda u celiyo, waan ku farxaa buugaagtii Maraykanka iyo Ingiriiska ahaa ee aan aqriyay. Waxa ay isdaareen mala-awaalkayga, waxa ayna indhaha u fureen khayaalkayga. Waxa ay ii fureen duni cusub. Haseyeeshee, cawaaqib xumada aan la sii saadaalini waxa ay ahayd, in aan garan waayay in dadka aniga oo kale ah ay ka dhex muuqan karaan suugaanta. Haddaba, abaalka ay ii galeen qorayaasha Afrikaanka ahi waa in ay iga badbaadiyeen in aan “hal sheeko ka haysto” waxa “buugaagtu yihiin!”

Waxa aan ka soo jeedaa qoys reer Nigeria ah oo dabaqadda dhexe ah. Aabbahey  waxa uu ahaa bare sare, hooyadeyna waxa ay ahayd maammule. Sidaas darteed, waxa aan badanaa haysan jirnay adeegtooyin, kuwaas oo inta badan ka imaan jiray tuulooyinka miyiga ah ee dhow. Sanadkii aan siddeed jirsaday, waxaa nugu soo biiray wiil adeege ah. Magaciisu waxa uu ahaa Fide. Waxa kaliya ee hooyadey wiilka nooga sheegtay ayaa ahaa in qoyskiisu ay saboolnimo la ildaran yihiin. Hooyo waxa ay hadba qoyska wiilka u dhiibi jirtay moxog, bariis iyo dharka naga duugooba ee aan nacno. Marka aan cashada dhammayn waayo, hooyadey waxa ay i oran jirtay, “Cuntada dhammayso; ma waadan ogayn in dadka sida qoyska Fide oo kale ahi ay la’ yihiin wax ay jadiinka mariyaan!" Sidaas darteed, aad iyo aad ayaan ugu damqan jiray qoyska Fide.

Ka dib, maalin Sabti ah ayaan xaafadda Fide u kacnay si aan u soo booqanno. Hooyadiis waxa ay na tustay dambiil si qurux badan loogu farayaraystay oo uu walaalkii sameeyay. Waan naxay! Xaqiiqatan, abid caalinkay kuma fekerin in qof qoyskiisa ka mid ahi uu awoodo in uu wax uun sameeyo. Waxa keliya ee aan dhankooda ka maqli jiray ayaa ahaa saboolnimada, taasoo keentay in aanan faqiirnimo mooyee wax kaleba ka filan. “Saboolnimada” ayaa ahayd halka sheeko ee aan qoyskaas ka haystay.

Sanado ka dib, ayaan ka fekeray arrinkaas ka dib markii aan Nigeria boorsooyinka ka soo xirxirtay si aan Maraykanka jaamacad uga galo. Da’daydu waa 19 jir. Gabar aan wada degganayn ayaa aad iiga yaabisay. Waxa ay i weydiisay halka aan ka bartay Ingiriiska sidaan u wanaagsan, madaxa ayayna qabsatay markii aan u sheegay in afka rasmiga ah ee Nigeria uuba Ingiriis yahay! Haddana waxa ay iga codsatay in aan wax ka maqashiiyo cayaar-dhaqameedkayga, wejigeeda ayaana isbeddelay markii aan ku luuqeeyay hees aan ka dhicin kuwii Mariah Carey³. Wax kale iska daaye, waxa ay moodaysay in aanan xataa aqoon sida shooladda loo isticmaalo!

Waxa aan la amakaagay ayaa ah: sida ay iigu sii damqanaysay ayada oo aan weli i arag! Waxa ay iga aamminsanayd, maadaama aan Afrikaan ahay, in aan caawimo isaga baahanahay. Saaxiibtey hal sheeko ayay Afrika ha haysatay: sheekada burburka iyo balanbalka! Marka sheekadaas maanka lugu qunfulo, waxaa meesha ka baxaya suurtaggalnimada aan AYADA iyo anigu ku sinnaan karno, mana jiraan wax aan “naxariis” ahayn oo qof laabtiisa ii gelin karo, bini’aananku inuu siman yahayna waa la iska illoobayaa!

Hayeeshee, aan xuso in aniga laftayduba aan ku dagmay “halka sheeko.” Dhawr sano ka hor ayaan booqday waddanka Mexico. Xilligaas heerkulka siyaasadda Maraykanku cirka ayuu marayay, waxaana jiray doodo badan oo ku saabsan muhaajiriinta. Sida inta badan Maraykanka ka dhacda, tahriibku waa naanaysta reer Mexico. Waxaa jira sheekooyin ciidda ka badan oo ku saabsan dad reer Mexico ah oo ka soo qaxaya caafimad xumo, xudduudda ka soo tillaabaya, misana jeelal soohdinta ku yaalla ku dhex jeebbaysan.

Waxa aan xusuustaa aniga oo caasimadda Mexico ee Guadalajara dhex mushaaxaya; daawanaya dadka oo shaqooyinka u kallahaya, sabbaayaddooda iska cunahaya, oo aysanba ka qasnayn oo sigaarka iska buufinaya─oo weliba iska qoslaya! Waan is ceebsaday oo yaxyaxay. Waxa aan xaqiiqsaday in aan cabsanahay waxa ay warbaahintu Mexico ka tebiso, kuwaasoo noqday waxa kaliya ee maskxada ku sawiran: muhaajiriin aad u nasiib daran! Waxa aan kilkisha ku watay halka sheeko ee reer Mexico, naftaydana kama aanan xishoon! Waataa sida halka sheeko loo abuuro, dadka hal si loogu arko──halkaas wax oo kali ah──intaas lugu celceliyo ilaa ay “wixii” ka noqdaan.

Dhammaad

 

¹ Chinua Achebe (November 16, 1930—March 21, 2013): waa qoraa caan ah oo u dhashay dalka Nigeria kana mid ah mudanka suugaanleyda Afrika. Dhaxalkiisa waxaa laga xusi karaa: Things Fall Apart, A Man of the People iyo Anthills of the Savannah

² Camara Laye (Jan. 1, 1928—Feb. 4, 1980): waa qoraa dhaxal badan reebay oo ka soo jeeda dalka Guinea. Waxsoosaarkiisa waxaa ka mid ah: A Dream of Africa, The African Child iyo The Radiance of the King

³ Mariah Carey: fannaanad cod hallaasi ah leh oo Maraykanka u dhlatay

Tixraacyo

https://www.britannica.com/biography/Chinua-Achebe

https://www.britannica.com/art/African-literature

https://www.biography.com/musicians/mariah-carey

The danger of a single story full: https://www.youtube.com/watch?v=D9Ihs241zeg

https://www.creatingculturalcompetencies.org/uploads/1/1/2/6/112618631/5_the_danger_of_a_single_story_transcript.pdf

Muuqaalka 1aad ee abwaan Dheeg: https://www.youtube.com/watch?v=lCdbdMwlwxs (eeg daqiiqadda 13:30)

Muuqaalka 2aad ee abwaan Dheeg: https://www.youtube.com/watch?v=0Din1j28jq0 (eeg daqiiqadaha 5─13)